يهود ۽ ڪفار پاڪستان جا نه پر اسلام جا دشمن آهن، سوشل ميڊيا کي نفرت پکيڙڻ بدران تعميري علم جي واڌاري لاءِ استعمال ڪرڻ گهرجي، مدرسن ۽ يونيورسٽين جي وچ ۾ بين المذهبي هم آهنگي لاءِ گڏيل ڪوششن ٿيڻ گهرجن، قرآن انسانيت سان شفقت سان پيش اچڻ وارو هنر سيکاري ٿو، زور زبردستي نه، اسلامي تهذيب هميشه برداشت، علمي تنوع ۽ انصاف جي حمايت ڪئي آهي، اسان کي اسلامي تعليم تي ان جي اصل روح موجب عمل ڪرڻو پوندو، ايئن ڪرڻ سان معاشري کي فائدو ملي سگهي ٿو: اسلامي عالمن جو سنڌ يونيورسٽي ۾ عالمي سمپوزيم کي خطاب

سنڌ يونيورسٽي ڄامشورو جي اسلامي ڪلچر شعبي پاران سينٽ هال ۾  "پاڪستاني سماج ۾ وڌندڙ غصو ۽ عدم برداشت: سبب، اثر ۽ اسلامي تعليمات ذريعي انهن جو حل" جي سري هيٺ هڪ عالمي سمپوريم ڪوٺايو ويو، جنهن ۾ پاڪستان ۽ ٻاهرين ملڪن جي عالمن عدم برداشت جي بنيادي سببن، ان جي سماجي اثرن ۽ اسلامي بنيادن تي امن قائم ڪرڻ بابت پنهنجا ويچار پيش ڪيا. سمپوزيم جي صدارت وائيس چانسلر پروفيسر ڊاڪٽر خليل الرحمان کمڀاٽي ڪئي، جنهن پنهنجي صدارتي تقرير ۾ چيو ته عدم برداشت ۽ سوشل ميڊيا جو غلط استعمال سماج ۾ منفي روين کي هٿي ڏئي رهيو آهي. هن چيو ته يهود ۽ ڪفار فطري طور پاڪستان جا دشمن ناهن، پر انهن جي دشمني اسلام سان آهي، اهو ئي سبب آهي ته هو اسلام مخالف هجڻ سبب پاڪستان سان پڻ دشمني رکن ٿا. هن پاڪ-ڀارت وچ ۾ تازي ڇڪتاڻ بابت ڳالهائيندي چيو ته پهريون ڀيرو ڀارت پاڪستان جي فوج جي جوابي ڪارروائي سان لرزي اٿيو ۽ اتي دنيا باهين کي ٻرندي ڏٺو، اڳي اهي باهيون صرف فلسطين، لبنان، عراق، مصر ۽ شام جهڙن مسلم ملڪن ۾ نظر اينديون هيون، پر هاڻي دنيا هڪ نئون منظر ڏٺو. نامياري مذهبي عالم ۽ الشريعه اڪيڊمي گوجرانوالا جي ڊائريڪٽر علامه زاهد الرحمان راشدي چيو ته سماجي غصي جو بنياد اخلاقي زوال ۽ اسلامي تعليمات کان پري هجڻ آهي. هن چيو ته اسلامي اخلاق کي وسارڻ سان معاشري ۾ عدم برداشت وڌي ٿي. اسان کي پنهنجي نوجوانن کي اسلام جو اصل پيغام سيکارڻ گهرجي. هن زور ڀريو ته عالمن کي دانائي سان اڳواڻي ڪرڻ گهرجي ۽ مذهب جي سياسي استعمال کان پاسو ڪرڻ گهرجي. هن چيو ته سوشل ميڊيا کي نفرت پکيڙڻ بدران تعميري علم جي واڌاري لاءِ استعمال ڪرڻ گهرجي. هن مدرسن ۽ يونيورسٽين جي وچ ۾ بين المذهبي هم آهنگي لاءِ گڏيل ڪوششن تي زور ڏنو. الازهر يونيورسٽي، مصر جي ڊاڪٽر ڪمال حسن چيو ته قرآن شفقت سيکاري ٿو، زور زبردستي نه. هن چيو ته اسلامي تهذيب هميشه برداشت، علمي تنوع ۽ انصاف جي حمايت ڪئي آهي. هن چيو ته اسان کي اسلامي تعليم تي ان جي اصل روح موجب عمل ڪرڻو پوندو، ايئن ڪرڻ سان اختلاف کي عزت سان قبول ڪري سگهجي ٿو. هن زور ڀريو ته اسلامي تعليم جديد مسئلن لاءِ بهترين حل پيش ڪري ٿي، اسان جي سماج کي علم، همدردي ۽ احتساب کي فروغ ڏيڻ گهرجي. هن چيو ته تعليمي نظام ۾ روحاني ۽ اخلاقي سکيا کي شامل ڪرڻ گهرجي، ڇا ڪاڻ ته پرامن گڏيل زندگي نبين جو ورثو آهي. دعوت اڪيڊمي ڪراچي جي ڊائريڪٽر ڊاڪٽر سيد عزيز الرحمان چيو ته غصي جي واڌ جو سبب اخلاقيات جو بحران ۽ ماديت آهي، اسلام ذهن، بهترين سماج ۽ سڪون فراهم ڪري ٿو، جيڪي اڄ جي بحرانن جو حل آهن. هن چيو ته مذهبي ادارن کي قومي يڪجهتي لاءِ حڪومتي مهمن ۾ شامل ڪرڻ گهرجي. هن صلاح ڏني ته مذهبي ڄاڻ کي قومي ترجيح بڻائڻ گهرجي ۽ نفرت کي روڪڻ لاءِ نبين پاران ڪيل صبر ۽ انصاف واري طريقي ڏانهن موٽڻو پوندو. جي سي يونيورسٽي حيدرآباد جي اسلامڪ اسٽڊيز فئڪلٽي جي ڊين ڊاڪٽر مخدوم روشن صديقي چيو ته عدم برداشت جو بنياد اڻڄاڻائي ۽ خراب پرورش آهي ۽ اسلام صبر، برداشت ۽ ڳالهه ٻولهه کي ترجيح ڏئي ٿو. هن اپيل ڪئي ته والدين ۽ استاد نوجوانن ۾ حوصلي ۽ عاجزي پيدا ڪن. هن زور ڀريو ته اخلاقي تعليم کي تعليمي ادارن ۾ ٻيهر شامل ڪرڻ گهرجي. هن سيمينار کي موجوده وقت ۾ هڪ اهم قدم قرار ڏنو. انٽرنيشنل اسلامه يونيورسٽي اسلام آباد جي ڊاڪٽر علي طارق چيو ته اسلام جو بنيادي اصول اعتدال آهي، جيڪو اڄ وساري ڇڏيو آهي. هن چيو ته ميڊيا ۾ سجاڳيءَ جي کوٽ سماجي غصي کي وڌائي رهي آهي. هن چيو ته مدرسن کي پنهنجي نصاب ۾ شهري ۽ اخلاقي تعليم شامل ڪرڻ گهرجي، جڏهن ته اسلامي قدرن کي عام گفتگو جو حصو بڻائڻو پوندو. ڊاڪٽر حافظ محمد ثنائي چيو ته جتي انصاف نه هوندو، اتي عدم برداشت وڌندي آهي. ادارن ۾ انصاف سان عوام جو اعتماد بحال ڪرڻ اسلامي حڪمراني جو حصو آهي. هن خبردار ڪيو ته سياسي ۽ مذهبي بيانن ۾ جذبات جو استعمال سماجي هم آهنگي کي نقصان ڏئي ٿو. هن چيو ته عدم برداشت کي اخلاقيات جي تعليم ذريعي ختم ڪرڻ گهرجي. اسلامڪ اسٽيڊيز فئڪلٽي جي ڊين ڊاڪٽر حافظ منير احمد خان چيو ته اخلاقي زوال ئي غصي ۽ ورهاست جو بنيادي سبب آهي. اسلام اعتدال ۽ شفقت جو دين آهي. هن چيو ته ملڪي سطح تي برداشت جي باري ۾ شعور وڌائڻ لاءِ ادارن کي گڏيل مهم شروع ڪرڻي پوندي. اسلامڪ ڪلچر شعبي جي چيئرپرسن ۽ سمپوزيم جي ڪنوينر ڊاڪٽر ناهيڊ آرائين چيو ته هي سيمينار اسلامي تناظر ۾ سماجي مسئلن جو جائزو وٺڻ لاءِ رٿيو ويو. اسان مختلف فڪري ڌڙن مان سفارشون گڏ ڪري حل تجويز ڪنداسين. هن چيو ته عورت عالمن جو ڪردار امن جي نئين بيانن جي تعمير ۾ انتهائي اهم آهي. سمپوزيم جي سيڪريٽري ۽ سنڌ يونيورسٽي جي اسلامه شعبي ۾ ايسوسيئيٽ پروفيسر ڊاڪٽر حميدالله ڀٽو چيو ته اسلام هر قسم جي تشدد جي مذمت ڪري ٿو. هن چيو ته حضرت محمد امن جو مثال هئا. اسانکي سندن ڏسيل واٽ تي هلڻو پوندو. هن چيو ته اسان جي نصاب ۾ نبوي حڪمت عملي کي ظاهر ڪرڻ گهرجي. هن اسلامي اخلاق تي استادن توڙي شاگردن جي تربيت ۽ ورڪشاپس جي تجويز پڻ ڏني. هن چيو ته اسان کي انتهاپسندي کي علمي سوچ ۽ شفقت سان شڪست ڏيڻي آهي. ڪراچي يونيورسٽي جي ڊاڪٽر معروف بن رئوف چيو ته غصي جي واڌ جو سبب بي انصافي، بيروزگاري ۽ اڪيلائي آهي. مسجد ۽ يونيورسٽي گڏجي اخلاقي رهنمائي فراهم ڪن. اسلاميه يونيورسٽي بهاولپور جي ڊاڪٽر محمد سعيد شيخ چيو ته ميڊيا، خاندان ۽ تعليم سماجي برداشت جي واڌ يا گهٽتائي ۾ اهم ڪردار ادا ڪن ٿا. هن چيو ته اسلام سماجي هم آهنگي جو مڪمل فريم ورڪ ڏئي ٿو. نمل اسلام آباد جي ڊاڪٽر رياض احمد سعيد چيو ته ڊجيٽل غلط ڄاڻ ۽ قبيلائي سوچ عدم برداشت کي وڌائين ٿا. هن چيو ته اسلامي تعليمات تحت فردي ۽ اجتماعي روين جي رهنمائي ڪرڻ گهرجن، اسلام تبديلي لاءِ تڪرار نه، پر گفتگو جي راھ ڏيکاري ٿو. شهيد ذوالفقار علي ڀٽو لا يونيورسٽي ڪراچي جي ڊاڪٽر سيد عطاالله شاه بخاري چيو ته احساساتي ضابطو ۽ باطني سڪون اسلام جا مقصد آهن. غصو نه پر ضبط طاقت جي نشاني آهي. انتهاپسند اسلامي نظرين کي غلط پيش ڪن ٿا. سمپوزيم جي پڄاڻيءَ تي جامع سفارشون پيش ڪيون ويون، جيڪي سنڌ ۽ وفاقي حڪومت کي پاليسي سازي لاءِ موڪليون وينديون. تقريب ۾ شاگردن، استادن، محققن ۽ عالمن وڏي انگ ۾ شرڪت ڪئي.